Bức tranh nổi tiếng nhất mọi thời đại “Mona Lisa” của Leonardo Da Vinci và những giá trị nghệ thuật vô giá cho đến ngày nay

Người phụ nữ khiêm tốn này là nàng Mona Lisa. "Mona Lisa" là một bức tranh sơn dầu xuất sắc của Da Vinci, khi người xem nhìn vào bức tranh sơn dầu thường có thể cảm thấy người phụ nữ trong tranh đang mỉm cười, vì vậy bức tranh này còn được gọi là "Mona Lisa mỉm cười". Điều kỳ diệu của "Mona Lisa" là từ tư thế của cô ấy và từ những ngọn núi và dòng sông màu ngọc lam phía sau, người ta có thể thấy cuộc sống vô tư và khao khát thiên nhiên tươi đẹp của cô ấy.

          Nụ cười bí ẩn của nàng Mona Lisa là cảm hứng cho biết bao nhà phê bình mỹ thuật trên thế giới

Bức tranh Mona Lisa được vẽ từ năm 1503 đến 1507 sau Công nguyên. Do giá trị vô giá của nó, bạn chỉ có thể chiêm ngưỡng vẻ đẹp của bức tranh này khi đến thăm Bảo tàng Louvre ở Paris, nơi nó được trưng bày vĩnh viễn trong một căn phòng được kiểm soát với lớp kính chống đạn.

Đây là những lý do khiến nước Pháp coi bức họa “Mona Lisa” là bảo vật của quốc gia Pháp.

Nguồn gốc của kiệt tác Mona Lisa

“Mona Lisa” được cho là bức vẽ Lisa Gherardini, vợ của Francesco del Giocondo, một nhà buôn vải Florentine. Mona Lisa sinh ngày 15 tháng 6 năm 1479 trong một gia đình từng định cư lâu đời ở thành phố Florence (Ý), là con cả trong số 7 anh chị em. Giai đoạn đó, cả châu Âu đang bước vào giai đoạn đầu của thời kỳ Phục Hưng. Là một trong những thành phố lớn nhất, Florence được xem là biểu tượng của thành công và giàu có. Tuy nhiên, cuộc sống của những người dân ở nơi đây lại không đẹp như những gì mà thơ ca từng ca ngợi vì sự phân biệt giàu nghèo quá lớn. Lisa xuất thân trong một gia đình quý tộc nhưng theo thời gian, gia đình nàng cũng mất dần sức ảnh hưởng của mình.

Lisa lấy chồng là một thương gia tơ lụa có tiếng trong thành và Lisa là vợ thứ ba của ông. Cuộc hôn nhân này đã khiến địa vị xã hội của Lisa được nâng cao vì chồng nàng là một người cực kỳ giàu có, không những thế Francesco del Giocondo cũng được lợi từ vợ mình vì Gherardini là một dòng dõi cao quý. Họ đã có với nhau 5 người con. Ngày 5/3/1503, Lisa và chồng cùng chuyển tới một căn hộ ở gần Via della Stufa, nơi ông cụ thân sinh của Leonardo – ông Piero da Vinci đang sống. Ông Piero da Vinci và vợ chồng Lisa nhanh chóng trở thành hàng xóm thân thiết của nhau.

Giống như nhiều gia đình quý tộc ở Florence, mỗi khi gia đình có sự kiện trọng đại, vợ chồng Lisa và các con lại mời các họa sĩ tới vẽ chân dung kỷ niệm. Năm 1503 là một năm quan trọng với gia đình del Giocondo khi họ chuyển tới ngôi nhà mới của mình, hơn nữa Lisa lại mới mang thai đưa con thứ ba. Ông del Giocondo đã mời 4 nghệ sĩ tới để trang hoàng căn nhà mới, Leonardo da Vinci, con trai của người hàng xóm mới cũng được mời tới để vẽ chân dung Lisa.

Những năm 1503, Leonardo da Vinci rơi vào hoàn cảnh khó khăn, vì không có nguồn thu nhập nào và lời mời tới vẽ chân dung cho một quý bà khiến ông cảm thấy phấn khởi và đó là động lực cho ra đời một tác phẩm tuyệt vời. Tay phải của Lisa đặt lên tay trái để toát lên vẻ hiền thục đoan trang và sự chung thủy của nàng. Bộ đồ Lisa mặc cũng rất thời thượng. Lấy cảm hứng từ cô gái này, Leonardo da Vinci đã mất 10 năm để hoàn thành bức chân dung nàng Mona Lisa. Thế nhưng điều đáng nói là danh họa lại không giao lại bức tranh này cho Lisa.

Những lý do khiến bức tranh về nàng Mona Lisa nổi tiếng toàn thế giới

Da Vinci đã sử dụng ảo ảnh quang học để tạo ra một nụ cười độc đáo thông qua phối cảnh và sự đổ bóng. Ví dụ khi bạn nhìn vào mắt Mona Lisa, miệng sẽ rơi vào tầm nhìn ngoại vi. Điều đó làm cho các đặc điểm của miệng trên khuôn mặt ít rõ ràng hơn, cùng với một chút bóng của gò má đã tạo ra hình ảnh về nụ cười.

Bức tranh đã tồn tại qua 500 năm qua, thông số cao 77 cm, rộng 53 cm. Bức tranh nổi tiếng này từng nhiều lần bị tấn công. Năm 1956, một người hắt acid sulfuric vào bức tranh, khiến phần dưới tác phẩm bị tổn hại. Vài tháng sau, một khán giả người Bolivia ném đá vào Mona Lisa… Vì thế, bảo tàng đã tăng cường bảo vệ, biến Mona Lisa thành bức tranh được canh giữ nghiêm ngặt bậc nhất thế giới.

                                               Bảo tàng Louvre (Pháp) là nơi trưng bày Mona Lisa

Theo trang Marca, ngày 29/5/2022 có một người đàn ông đội tóc giả, ngồi xe lăn để tiếp cận tác phẩm tại Viện bảo tàng Louvre. Khi tới gần bức tranh, người này bứt tóc giả xuống, tạt kem sữa về phía tác phẩm và nói: “Một số kẻ đang hủy hoại Trái đất, hãy nghĩ cho Trái đất”. Trong lần tấn công này, bức họa Mona Lisa đã không bị ảnh hưởng gì bởi đã được che chắn bởi kính chống đạn, còn người đàn ông sau đó bị bảo vệ đưa ra ngoài.

Leonardo đã vẽ bức Mona Lisa trong 4 năm. Tuy nhiên, ông vẫn không ngừng hoàn thiện bức tranh trong nhiều năm và thậm chí mang theo đến Pháp, nơi Mona Lisa được vị vua Pháp Francois I mua lại với giá 4.000 écus vàng. Ngoại trừ lần bức tranh bị đánh cắp khỏi bảo tàng Louvre 400 năm sau, ‘Mona Lisa’ đã ở lại Pháp kể từ đó. Theo thời gian, sức hút của bức họa nàng Mona Lisa ngày càng to lớn, năm 1962 bức tranh này được bảo hiểm với giá 100 triệu USD. Đến nay, số tiền đó tương ứng với 700 triệu USD và trở thành bức họa đắt nhất thế giới được trưng bày trong bảo tàng Louvre ở Paris. Bức chân dung Mona Lisa treo trong bảo tàng Louvre, được bảo vệ bởi lớp kính chống đạn và thu hút hàng nghìn có khi lên đến hàng chục nghìn du khách tới xem mỗi ngày.

 Kiệt tác thời kỳ Phục hưng của nhân loại  đang được lưu giữ tại nước Pháp, là bảo vật quốc gia của Pháp

Vụ trộm được đánh giá là một trong những vụ trộm nổi tiếng nhất mọi thời đại, bức tranh biến mất đã kích thích trí tò mò về tác phẩm để rồi từ đó không chỉ tái định nghĩa lại giá trị lịch sử, văn hoá, xã hội, mà còn đảm bảo địa vị vững chắc của bức tranh, khiến cho nó trở thành tác phẩm bí ẩn hấp dẫn nhất mọi thời đại. 

Năm 1911, một nhân viên mẫn cán của bảo tàng Louvre, Pháp là Vincenzo Peruggia đã trộm bức tranh này. Vụ trộm diễn ra rất đơn giản. Khi đó, Vincenzo được thuê để lắp kính bảo vệ cho các bức tranh quý ở bảo tàng, trong số đó có bức Mona Lisa. Người đàn ông này đã trốn trong một chiếc tủ ở bảo tàng suốt đêm và đem bức tranh cất vào trong áo khoác rồi đi ra khỏi tòa nhà. Tuy nhiên, tòa nhà đã bị khóa. Đúng lúc đó, một thợ ống nước đi qua và có chìa khóa mở cửa cho tên trộm. 24h sau, người ta mới phát hiện ra sự biến mất của bức tranh. Vào thời điểm đó, Louvre có hơn 400 phòng triển lãm, với 200 bảo vệ. Thậm chí vào ban đêm, số bảo vệ còn ít hơn và không có hệ thống báo động.

Khi đánh cắp bức tranh, chính Vincenzo cũng không bao giờ nghĩ rằng vô tình hành động này giúp Mona Lisa nổi tiếng. Báo chí Pháp lúc đó đã có một ngày khó quên, tin tức về vụ trộm xuất hiện trên mọi trang báo khắp thế giới. Tới tháng 12 năm 1913, cảnh sát mới bắt được Vincezo và Mona Lisa được tìm thấy. Tên trộm bị kết án tù 7 tháng. Vincezo đã nói lý do của hành động này là muốn trả bức tranh Mona Lisa trở về quê hương Italy.

Vì sao Mona Lisa trở thành bức họa nổi tiếng hàng đầu thế giới?

Có lẽ chỉ có Hội họa (và phần nào đó của Điêu khắc) là ngành nghệ thuật duy nhất có tiêu chí “Độc bản” (hoặc Nguyên bản). Mọi tranh chép và in, dù đẹp đến đâu chăng nữa, cũng đều bị coi là bản sao chép và chỉ dùng để tham khảo vì dấu ấn sáng tạo và thực chất đã không còn.

Tiêu chuẩn số một của tranh chân dung là phải giống, bất kể tác giả của nó theo trường phái nào: Hiện thực, Ấn tượng hay Lập thể… Không chỉ miêu tả chân thực vẻ đẹp của nàng Mona Lisa, bức họa còn được đánh giá là “có thần” – từ ngữ chuyên môn dùng để chỉ nhân vật được mô tả có nội tâm, cá tính và thần thái. Đây là điều rất khó làm được trong hội họa khiến nhân vật có nội tâm, có thần thái và cá tính.

                                Bức tranh thu hút hàng triệu khách du lịch đến Pháp tham quan mỗi năm

Cụ thể, trong bức La Joconde thì nhân vật ở thế đối diện với khán giả và dù câm lặng vĩnh viễn thì nàng Mona Lisa vẫn luôn có cái nhìn tươi tắn đầy gợi cảm như muốn đối thoại kiểu tâm tình với người xem. Những ai yêu thích thể loại tranh chân dung đều biết có vô vàn cách biểu hiện mặt mũi trong tranh nhưng cái cách mà nàng Lisa dịu dàng, đằm thắm, đầy nữ tính với cái nhìn tinh tế như thấu tận tâm can của mỗi người xem thì cực hiếm trong thể loại này. Đó chính là cái thần ít khi có được. Ngay cả với họa sĩ lớn cũng chỉ khi nào họ thăng hoa mới có thể xuất thần mà vẽ có thần.

Leonardo da Vinci đã chọn kiểu rất khó: Vẽ phong cảnh làm nền phía sau

Đa số các họa sĩ khi vẽ chân dung sẽ chọn nền là bức tường hay phông vải cho đơn giản để tập trung giải quyết mặt (là trọng tâm và khó hơn nhiều). Tuy là tranh chân dung sơn dầu nhưng thay vì được vẽ trên nền đơn giản như thông thường thì nền của bức họa nàng Mona Lisa lại là bối cảnh rộng với đường đi, cây cỏ, núi, mây,… Cảnh vật thiên nhiên mặc dù xuất hiện nhiều nhưng vẫn mờ ảo phía sau và không làm ảnh hưởng đến điểm nổi bật của nhân vật chính. Số người thành công kiểu này chỉ đếm trên đầu ngón tay và lại đều xếp sau bậc kỳ tài Leonardo.

Gương mặt nàng Mona Lisa đạt tỷ lệ vàng theo cấu trúc vòng xoắn ốc

Từ bức tranh, ta có thể thấy khuôn mặt nàng Mona Lisa nằm gọn trong một hình chữ nhật vàng và cấu trúc phần còn lại của bức tranh cũng cấu trúc theo một vòng xoắn ốc vàng.

                            Tỷ lệ vàng được tạo ra khi danh họa Leonardo Da Vinci sáng tác Mona Lisa

Tranh tạo ra được tới 3 ảo giác

Nụ cười bí ẩn Đôi mắt luôn dõi theo từng khán giả, bất kể họ ở vị trí nào trước mặt Có hai đường chân trời hơi vênh nhau ở hai bên

Leonardo da Vinci thường xuyên giấu các biểu tượng, chữ cái, chữ số trong tác phẩm của mình để gửi đi những thông điệp riêng. Và bức tranh vẽ nàng Mona Lisa huyền thoại cũng ẩn chứa những điều bí mật, mới đây được chuyên gia khám phá khi phóng to đôi mắt lên 30 lần.

Từ những hình ảnh phóng to với độ nét cao của kỹ thuật hiện đại, các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng một số ký tự bao gồm chữ cái và số được vẽ trên đôi mắt của nàng. Rất có thể những chữ cái và số này là bí mật mà Leonardo da Vinci để lại.

 Nụ cười bí ẩn của nàng Mona Lisa đã trở thành đề tài bất tận cho văn học - nghệ thuật suốt 500 năm nay

Trên mắt phải của “Mona Lisa”, các nhà nghiên cứu phát hiện ra hai chữ cái “LV”, nhưng các chữ và số được khắc ở mắt trái thì không thể phân biệt rõ ràng được. Có nhiều ý kiến trái chiều bởi người thì bảo đó là chữ CE và một số người nói rằng nó có thể là chữ B hoặc chữ S.

Về chữ cái “LV” ở mắt phải, phải chăng đó là cách viết rút gọn tên của đại danh họa – Leonardo da Vinci? Vì Leonardo không chỉ là một họa sĩ tài ba, ông còn là một nhà khoa học và triết học tuyệt vời, nên ông rất thích sử dụng các chữ cái và con số để truyền tải thông tin đến người xem.

Đến nay, lịch sử của bức tranh này cũng đã hơn 500 năm nên dù có được bảo quản tốt đến mấy thì cũng không còn rõ như lúc mới vẽ nên không thể nào thấy hết được bí mật được đại danh họa cất giấu trong đó. Cho đến bây giờ chưa có câu trả lời xác đáng có thể giải thích tất cả những bí ẩn kỳ diệu trong bức tranh “Mona Lisa”, thậm chí cả danh tính thực sự của nàng cũng chưa ai thực sự tìm ra hoặc có lời giải đáp chắc chắn…

Giờ đây, Mona Lisa là viên ngọc quý trên vương miện của Bảo tàng Louvre, giúp thu hút hơn 9,7 triệu lượt khách đến bảo tàng ở Paris hàng năm và xuất hiện trong nhiều sản phẩm, từ các tác phẩm pop-art của Andy Warhol đến tiểu thuyết ăn khách The Da Vinci Code (Mật mã Da Vinci) của Dan Brown.

Nhưng nếu Peruggia thay một tác phẩm nghệ thuật khác dưới chiếc áo choàng vào ngày định mệnh đó, đó có thể là một câu chuyện rất khác. “Nếu một tác phẩm khác của Leonardo bị đánh cắp, thì đó sẽ là tác phẩm nổi tiếng nhất trên thế giới chứ không phải Mona Lisa. Tác phẩm này được biết đến là một bức tranh tuyệt vời của một danh họa, nhưng vụ trộm mới thực sự làm tăng sức hấp dẫn của nó và khiến Mona Lisa trở thành một cái tên quen thuộc” – Charney, người sáng lập Hiệp hội Nghiên cứu Tội ác Nghệ thuật (ARCA), cho biết.

Ông nói thêm: “Bảo tàng Louvre có hơn 400 phòng, nhưng chỉ có 200 bảo vệ và thậm chí còn ít hơn khi họ phải làm nhiệm vụ qua đêm. Về cơ bản trong thời gian đó, không có hệ thống báo động nào hoạt động. Các tác phẩm trong bảo tàng được bảo mật rất thấp, bởi hầu hết các viện bảo tàng ở thời điểm đó đều như vậy”.

                                  Tác phẩm được canh phòng và bảo vệ nghiêm ngặt bậc nhất thế giới

Danh họa Leonardo da Vinci bắt đầu vẽ Mona Lisa vào khoảng năm 1503, trong thời Phục hưng Italy sau khi ông đã bỏ bẵng nó trong 4 năm, không hoàn thành. Da Vinci được cho là đã tiếp tục bức vẽ trong 3 năm sau khi đã rời sang Pháp. Ông đã hoàn thành nó một thời gian ngắn trước khi mất vào năm 1519, sau khi vua François I mời nghệ sĩ tới làm việc tại Clos Lucé gần lâu đài của mình.

Qua những người thừa kế trợ lý của da Vinci là Salai, nhà vua đã mua bức tranh và giữ nó tại Château Fontainebleau, nơi nó được lưu giữ cho tới khi được trao cho Louis XIV. Louis XIV đưa bức tranh tới Cung điện Versailles. Sau cuộc Cách mạng Pháp, bức tranh được đưa tới Bảo tàng Louvre. Napoleon I từng đưa kiệt tác này vào phòng ngủ trong Cung điện Tuileries nhưng sau đó nó được đưa trở lại Louvre và được lưu giữ cho đến nay.

Kỹ thuật vẽ tranh độc đáo của Da Vinci trong Mona Lisa

Một trong những lý do nhiều người gọi bức tranh Mona Lisa là bức tranh gây ảo giác là vì những kĩ thuật mà Leonardo đã dùng để vẽ. Ông đã dùng một kĩ thuật gọi là sfumato, trong tiếng Ý là bốc hơi như khói. Sfumato được xem là một kỹ thuật tạo ra sự chuyển đổi mượt mà và bóng mịn giữa các tông màu, tuy nhiên nó lại đòi hỏi tính tỉ mỉ cực kỳ cao và cẩn thận từ nghệ nhân. Leonardo đã sử dụng kỹ thuật này ở bức tranh Mona Lisa như sau: ông vẽ một lớp tranh đầu tiên, sau đó để cho nó khô, và tiếp tục vẽ lớp tiếp theo rồi chồng lên trên. Ông đã thực hiện khoảng hơn 100 lớp vẽ để hoàn thành Mona Lisa, đây cũng chính là lý do việc hoàn thành bức Mona Lisa rất mất thời gian.

Vì bức tranh được tạo nên từ nhiều lớp vẽ nên những chi tiết của Mona Lisa cũng sẽ thay đổi khi chúng ta nhìn vào những điểm khác nhau trên bức tranh. Kỹ thuật sfumato cũng chính là thứ tạo nên ảo giác nụ cười nhiều người thường thấy ở Mona Lisa. Khi chúng ta nhìn vào mắt nàng, chúng ta bị ảnh hưởng của một hiện tượng gọi là tầm nhìn ngoại vi, là tầm nhìn khi nó xuất hiện bên ngoài điểm cố định. Khi chúng ta nhìn vào mắt của Mona Lisa, chúng ta sẽ thấy nàng đang cười. Nhưng khi chúng ta dời mắt xuống môi nàng, nụ cười đó lại biến mất. Đó là điều xảy ra khi kĩ thuật sfumato được áp dụng một cách hoàn hảo, nhờ vào những lớp vẽ mà sơ đồ bóng được tạo ra làm cho chúng ta bị ảnh hưởng bởi tầm nhìn ngoại vi.

Ngoài ra, cũng có một ảo giác khác mà ít ai đề cập đến, đó chính là Mona Lisa có thể quay mặt đi. Nền của bức tranh được chia làm hai phần, với Mona Lisa chính là nhân vật ngăn cách giữa hai phần đó. Khi mới nhìn vào, chúng ta sẽ nhầm tưởng chiều sâu của chúng là như nhau, nhưng thật ra không phải như vậy, phần nền ở phía bên trái của Mona Lisa ở gần người xem hơn so với phần nền bên phải. Vì thế, khi chúng ta đảo mắt nhìn ngang qua bức tranh, chúng ta dường như có thể thấy Mona Lisa đang quay mặt theo ánh nhìn của chúng ta./.