Họa sĩ Nguyễn Minh Thành và “cái mặt anh”

Nguyễn Minh Thành sinh năm 1971 tại ngoại thành Hà Nội, trong một gia đình nông dân. Anh tốt nghiệp Đại học Mỹ thuật Việt Nam (tiền thân là Đại học Mỹ thuật Hà Nội) năm 1996. Anh thuộc thế hệ nghệ sĩ tiên phong đầu tiên của Việt Nam. Trong giai đoạn 1990 – 2000, anh đã thử nghiệm nhiều phương pháp sáng tạo nghệ thuật ít truyền thống hơn, bao gồm trình diễn, sắp đặt, và đã đóng một vai trò quan trọng trong việc phát triển nền nghệ thuật đương đại và thử nghiệm ở Hà Nội sau này.

Chân dung họa sĩ Nguyễn Minh Thành với gương mặt hiền hậu đặc trưng xuất hiện trong nhiều tác phẩm của chính anh

Một ấn phẩm gần đây nhắc đến Nguyễn Minh Thành là một trong "những họa sĩ tiên phong" của nghệ thuật đương đại Việt Nam và một trong số những nghệ sĩ Hà Nội đầu tiên tham gia triển lãm quốc tế, người đã gây được tầm ảnh hưởng đáng kể tác động không nhỏ đến sự phát triển của nghệ thuật đương đại sau này ở Hà Nội. Sáng tác của Nguyễn Minh Thành, chủ yếu sử dụng mực tàu và màu nước trên giấy dó, tạo dấu ấn bằng việc sử dụng những gì dường như chân dung tự họa trong những khám phá mang tính tâm linh và thiền định.

           Họa sĩ từng ưa chuộng sử dụng chất liệu mực tàu, giấy dó nhưng lại cho ra đời những "kiệt tác"

Họa sĩ Nguyễn Minh Thành sống chủ yếu dựa vào nghề vẽ, anh từng có nhiều cuộc triển lãm trong và ngoài nước. Tác phẩm của anh được triển lãm rộng rãi trong nước và quốc tế, đồng thời góp mặt trong rất nhiều bộ sưu tập chung và cá nhân. Bao gồm Phòng Triển lãm Nghệ thuật Quốc gia Queensland, Brisbane, Úc; Bảo tàng Nghệ thuật Châu Á Fukuoka, Nhật Bản; Chương trình Nghệ thuật của Ngân Hàng Thế Giới ( World Bank Art Program), bộ sưu tập Nghệ thuật Đương đại Việt Nam Post Vidai, Thụy Sĩ; cùng các bộ sưu tập của các nhà sưu tập tư nhân đồng thời là các nghệ sĩ nổi tiếng thế giới như Veronika Radulovic (Đức).

     Một tác phẩm của họa sĩ Nguyễn Minh Thành trong triển lãm "Don't Call It Art" ở TP Hồ Chí Minh (2023)

Quan tâm đến các quan niệm về sự ràng buộc và thoát tục của Phật giáo, sử dụng chủ yếu mực in và màu nước của Trung Quốc trên giấy dó thủ công của Việt Nam, Nguyễn Minh Thành khám phá chủ đề về mối quan hệ gia đình trong các lĩnh vực xã hội, triết học và tâm lý thông qua những bức chân dung về chính anh và mẹ anh. Nguyễn Minh Thành là người thích cuộc sống trầm lặng. Gương mặt hiền, mang nét trẻ thơ của họa sĩ này thường ẩn hiện trong nhiều tác phẩm của chính anh.

                   Nhiều bức chân dung "gây bão" của Nguyễn Minh Thành và gợi nhớ đến "cái mặt anh"

Các bức vẽ và tranh màu nước của Nguyễn Minh Thành hầu hết là chân dung tự họa và soi chiếu nội tâm, với hình ảnh anh cuộc tròn trong gió, hay thu mình sau chấn song lồng sắt. Những chú ếch nhỏ, cũng như các motif động vật khác gợi cho chúng ta nhớ đến vùng nông thôn. Ở một số tác phẩm, anh cũng xuất hiện với những dáng vẻ khác nhau: khi thì e dè trong trang phục giản dị; khi thì chải chuốt với bộ vest và cà vạt; hoặc đôi khi, như một kẻ lập dị bận quần sooc và áo khoác lông thú. Những bộ cánh lộng lẫy này dường như là sự ngụy trang đầy chủ ý cho cuộc sống đô thị mới của anh, và cũng là sự phản ánh đầy mỉa mai về bản thân của một chàng trai trẻ đang cố gắng tạo dấu ấn tại một thành phố lớn – đặc biệt là khi ấy, anh vẫn chưa chắc chắn về chỗ đứng của mình (cả với tư cách là một nghệ sĩ, hay một người trưởng thành) trong một xã hội đang trên đà thay đổi nhanh chóng.

 Không cầu kỳ hay màu mè nhưng chất riêng trong hội họa của Nguyễn Minh Thành thì không dễ bị trộn lẫn

Hiếm lắm trong số họa sĩ mới có người diễn giải được về tranh mình một cách õ ràng và giản dị như Thành. Còn thì phần nhiều nếu ai đó ngượng ngập hỏi: “Anh vẽ gì? Tại sao lại vẽ thế?”, họa sĩ giải thích ngắn gọn: “Hội họa có ngôn ngữ riêng của nó, làm sao có thể diễn tả bằng câu chữ được”.

              Chất hiện thực sống sít được thể hiện trong giai đoạn sáng tác sau của Nguyễn Minh Thành

Chỉ có những họa sĩ thật như đếm khi vẽ mới có thể giúp người xem và cả chính mình rõ ràng về sự tồn tại của bức tranh. Viết về một họa sĩ Installation (sắp đặt) nên nghệ sĩ như Nguyễn Minh Thành mới có thể giải thích lý do mình lựa chọn vẽ các khuôn mặt trong tranh như sau: “Thực ra thì từ đầu tiên tôi đâu muốn vẽ tôi. Tôi muốn vẽ một thằng người, một thằng phải giống người, có vui, buồn, tốt, xấu, hay, dở… Tôi tô điểm cái mặt, tôi nhấn vành môi khóe miệng, tôi làm khuôn mặt cứ tròn trình, bầu bĩnh mãi lên. Đến lúc tôi nhìn lại, thằng ấy nhìn tôi, mắt nó nhìn tôi, mũi nó hao hao mũi tôi, mồm nó không nói, mồm tôi có khi cũng không nói như thế! Lúc ấy tôi không thể chối cãi được rằng: Tôi đã vẽ tôi. Nhưng tại sao tôi lại vẽ tôi?”. Có lẽ vì tôi nhớ tuổi thơ tôi, vì tuổi thơ của tôi thiếu vắng tôi. Khi tôi có tuổi thơ tôi không biết mình có tuổi thơ. Rồi tuổi thơ lùi lại, tôi thấy mình đã côi cút mà lớn lên. Côi cút mà không phải tôi thiếu vắng bố mẹ. Bố mẹ tôi là nông dân, tôi sinh ra từ đó. Tuổi thơ, tôi học thuộc bài đã lâu, mà mẹ vẫn chưa đi chợ về. Mười giờ đêm sấm chớp, mưa. Tôi cầu nguyện thật lâu cho mẹ về đến nhà mà không bị sét đánh. Mười một giờ mẹ về gánh đôi sọt nhẹ tênh và chia quà, chia bánh…”

 Tranh của Nguyễn Minh Thành từng là "hiện tượng" một thời giai đoạn những năm 1990 của mỹ thuật Việt   

"Tôi tin bên trong mỗi con người tồn tại một vẻ đẹp thực và hoàn hảo – chúng ta không thể nhìn thấy nó nhưng chúng ta cảm nhận được nó. Tôi muốn nhắn nhủ mọi người rằng ở trong tâm ta có một sự tĩnh mà từ đó, mọi thứ sẽ khởi đầu".

Lấy cảm hứng từ Phật Giáo và chủ yếu sử dụng mực tàu, màu nước trên giấy dó, các tác phẩm chân dung đượm buồn của Minh Thành là kết quả của những chuyến du hành tâm linh và thiền định, những chuyến du hành tìm kiếm vẻ đẹp, sự hài hoà và sự yên bình tuyệt đối. Họa sĩ chia sẻ quan niệm sáng tác của mình: “Đời sẽ đẹp hơn nếu ta biết chỉ dùng suy nghĩ khi thực sự cần thiết. Thời gian này tôi thích gì vẽ nấy, không chủ đề, không quan niệm, không ý niệm, không chủ nghĩa.... Tôi vẽ như đang học vẽ. Trước kia, khi vẻ đẹp hiện ra, tôi thấy hạnh phúc, nay tôi lại thấy: Khi tôi hạnh phúc, vẻ đẹp hiện ra".

Là người có tâm hồn bình lặng và đơn độc, họa sĩ Thành chuyển về sống ở xưởng vẽ tại một ngôi làng không xa Hà Nội để tĩnh tâm tìm kiếm vẻ đẹp và nguồn hạnh phúc. Bản chất là người ham tìm tòi, Thành thử nghiệm sử dụng đất, đá của làng quê để tạo thành những gam mầu tự nhiên trên gạch nung của làng.

Tác phẩm của Nguyễn Minh Thành thuộc kho lưu trữ cá nhân của nghệ sĩ người Đức Veronika Radulovic trong ấn phẩm "Don't Call It Art"

Sử dụng những chất liệu quanh mình, chỉ vào thành phố khi cần bút lông, keo, giấy và mực tàu, Thành dần dần bước từng bước hoà nhịp với điệu nhạc giản đơn của thiên nhiên và cuộc sống. Vốn nổi tiếng với những bức tranh chân dung, những tác phẩm mới này của Nguyễn Minh Thành là bước tiếp trên con đường kiếm tìm vẻ đẹp.

Thành vẽ phóng khoáng và mỗi tác phẩm của anh như một trang nhật ký dần khám phá ra vẻ đẹp và con đường đến với hạnh phúc. “Mỗi bức tranh như là một viên gạch…để xây lên một bức tường của vẻ đẹp. Tôi vẽ một cách rất tự do, để cho những cảm xúc dẫn đường. Vẽ tranh là một ảo mộng, một cuộc viễn du hơn là một ý nghĩ”.Theo bước hành trình của Nguyễn Minh Thành, ta như được bao bọc trong vẻ đẹp, trong ảo mộng, trong tự nhiên… để tìm đến được sự bình lặng và hạnh phúc bên trong. Tìm kiếm vẻ đẹp là một điều tuyệt diệu, nhưng điều quan trọng hơn là tìm được những vẻ đẹp tồn tại quanh mình.

                               Thế giới nội tâm sâu thẳm và đầy ắp bí ẩn của Nguyễn Minh Thành

Tính ngẫu hứng hữu hình, sự sắc sảo và táo bạo trong nghệ thuật đi cùng với chất liệu và phương pháp sáng tác đã tạo nên sự độc đáo trong các tác phẩm của họ. Nghệ sĩ đơn thuần chủ yếu sử dụng loại giấy truyền thống của Việt Nam, cùng bút lông, cọ và màu nước. Tựu trung, những thử nghiệm và biểu đạt thẩm mĩ đã đưa những họa sĩ tiên phong trong đó có Nguyễn Minh Thành - trở thành những ngôi sao của nền nghệ thuật non trẻ và độc lập nổi lên ở Hà Nội vào đầu những năm 1990. Đến ngày nay, anh vẫn mang một sức ảnh hưởng lớn đến nền nghệ thuật đương đại Việt Nam./.