Starry Night và những điều chưa biết đằng sau kiệt tác nổi tiếng của Vincent Van Gogh

Bối cảnh sáng tác đặc biệt của Starry Night

Trong suốt sự nghiệp sáng tác của mình, Van Gogh được biết đến qua những cuộc đấu tranh của ông với căn bệnh tâm thần và tâm lý. Nghệ sĩ người Hà Lan chỉ sống vỏn vẹn có 37 năm và tự kết liễu bằng một khẩu súng khi đang tự nguyện điều trị tại một bệnh viện tâm thần ở miền Nam nước Pháp.

Thời gian chiến đấu và khủng hoảng tâm thần kéo dài khiến Van Gogh không thể viết nổi bất cứ thứ gì dù chỉ là viết thư hay viết nhật ký… vốn là những thói quen ưa thích của ông. Tuy vậy nhưng ông vẫn tiếp tục vẽ và hoàn thành một số lượng lớn các tác phẩm nghệ thuật. Cuối cùng, 150 tác phẩm ra đời trong thời gian khó khăn này đã được đưa vào trong series Saint-Paul Asylum, Saint-Rémy, trong đó có bao gồm cả những bức tranh sơn dầu quan trọng như Self-Portrait with a Bandaged Ear, The Irises, Wheat Field with Crows (bức sơn dầu cuối cùng của ông), và Starry Night Over the Rhone (1888) – một bức họa đầy cảm hứng cho sự ra đời của Starry Night sau đó.

     Trước Starry Night (1889), Van Gogh đã có một bức khác Starry Night Over the Rhone - Đêm Đầy Sao                                                              trên sông Rhone sáng tác năm 1888

Van Gogh đã vẽ Starry Night Over the Rhone vào năm 1888, chỉ một năm trước khi ông bắt đầu sáng tác Starry Night. Trong thời gian này, họa sĩ sống ở Arles, một thị xã bình dị của Pháp. Bức tranh Starry Over the Rhone là một họa phẩm tuyệt đẹp, hiện lên với khung cảnh sông nước thanh bình, cùng hình tượng hai nhân vật đang sánh bước bên nhau ở tiền cảnh, bên trên là một bầu trời đầy sao gợi lên một cảm giác bình yên và lãng mạn.

Cả Starry Night Over the Rhone và Starry Night đều có chung một chủ đề và được thể hiện theo phong cách siêu thực – một phong cách đặc trưng của Vincent Van Gogh. Tuy nhiên, sự khác nhau đáng kể giữa hai bức tranh nằm ở bối cảnh, trong khi Starry Night Over the Rhone được vẽ gần ngôi nhà xinh đẹp của Van Gogh ở Arles, thì khung cảnh trong Starry Night lại tập trung khắc họa khung cảnh bên ngoài cửa sổ phòng bệnh của họa sĩ ở làng quê Saint-Rémy-de-Provence, miền Nam nước Pháp về đêm.

                                   Ngôi làng Saint-Rémy-de-Provence ở miền Nam nước Pháp

Lý giải sự mê hoặc của hiện tượng Starry Night

    Kiệt tác Starry Night - Đêm Đầy Sao của Vincent Van Gogh được vẽ bằng chất liệu sơn dầu trên vải và có                                                                  kích thước 737 x 921 cm

Từ những lá thư của Van Gogh gửi cho em trai Theo, họa sĩ từng cho rằng Starry Night là một sự thất bại của mình. Thế nhưng sự thật lại hoàn toàn ngược lại khi bức tranh được cả thế giới hâm mộ sau này. Van Gogh không mấy tự hào về Starry Night khi ông cho rằng ông đã đưa những yếu tố tưởng tượng vào tác phẩm, đó được xem như một sự khởi đầu từ lối vẽ thông thường của ông.

·        Đêm Đầy Sao ẩn chứa nỗi niềm về cái chết

Mặc dù ở trong trạng thái sức khỏe tâm thần mong manh và yếu ớt, bị cô lập khỏi gia đình, bạn bè và các nghệ sĩ khác, hoa sĩ vẫn làm nghệ thuật với sự nhiệt tình chưa từng thấy. Van Gogh đã làm việc liên tục không mệt mỏi. Khi hoàn thành “Starry Night”, Van Gogh cho rằng bức tranh này là một thất bại hoàn toàn. Tuy vậy, khi “Đêm đầy sao” tuy chỉ được coi là một thành quả của ý thức bị che mờ của danh họa, thì ngày nay nó lại được xem như một trong những tác phẩm nghệ thuật vẻ vang nhất trong lịch sử hội họa.

                                    Bối cảnh khi Van Gogh vẽ "Đêm Đầy Sao" trong buồng bệnh tâm thần

Van Gogh đã nói về bức tranh của chính mình như sau: “Nhìn những ngôi sao luôn khiến tôi mơ ước. Tôi tự hỏi, tại sao chúng ta không thể chạm vào những chấm sáng trên bầu trời? Tại sao chúng không thể dễ dàng tiếp cận như chúng ta đi tàu để đến Tarascon hay Rouen? Chúng ta phải đánh đổi bằng cái chết thì mới có thể đến được nơi của những vì sao”.

·        Bầu trời đêm được vẽ vào ban ngày

           Van Gogh đã ngắm nhìn Đêm Đầy Sao từ phòng bệnh và khắc họa lại tranh bằng trí nhớ của mình

“Đêm đầy sao” được họa sĩ vẽ theo trí nhớ, khi ông hồi tưởng lại quang cảnh từ cửa sổ hướng Đông của căn phòng bệnh. Trong bức thư gửi Theo – em trai mình, họa sĩ kể lại là ông đã nhìn thấy khung cảnh bầu trời đầy sao trước lúc bình minh và có một ngôi sao đặc biệt rất lớn. Từ tầm nhìn của mình, họa sĩ đã xóa bỏ những khung song sắt trong buồng bệnh để vẽ nên bầu trời đầy sao bất tận. Bức tranh được xem là một sự quan sát hiếm hoi về bầu trời đêm khi nghệ sĩ đang bị cách ly, họa sĩ từng viết vào tháng Năm năm 1889: “Qua cửa sổ có rào chắn bằng sắt. Tôi có thể quan sát thấy một quảng trường lúa mì khép kín. Ở trên đó, vào buổi sáng, tôi nhìn thấy mặt trời mọc trong tất cả sự vinh quang của nó”.

·        Cây hoàng đàn được thêm vào bức họa

Bức tranh là tập hợp với các thiên thể xoáy đầy mê hoặc, các ngôi sao được cách điệu, mặt trăng tỏa sáng rực rỡ, một ngôi làng bình dị và một cây hoàng đàn cao ngất trời. Ngoài những miêu tả dựa trên quan sát thực tế của mình, Van Gogh đã thêm vào một số chi tiết tưởng tượng. Điều đáng chú ý là nghệ sĩ người Hà Lan này nổi tiếng với việc luôn trung thành vẽ những gì ông nhìn thấy trước mắt. Vậy nên, cây hoàng đàn được ông thêm vào bố cục tranh tạo nên kết cấu dọc theo nhịp vút lên của nóc nhà thờ. Ngoài sự đối lập giữa ánh sáng rực rỡ của bầu trời và nét trầm buồn của những mái nhà, hình ảnh cây bách (cây hoàng đàn) được ví như linh hồn của người nghệ sĩ, mahj mẽ nhưng u uất với màu xanh sẫm, ngon cây vươn đến đón lấy ánh sáng dẫu mong manh nhưng đầy hy vọng.

Những ngọn tháp tối ở phía trước bức tranh Van Gogh mô tả chính là những cây bách, loài cây này thường gắn với cái chết và nghĩa trang. Trong một số nền văn hóa, cây bách còn tượng trưng cho sự sống của linh hồn sau khi chết. Vì vậy, một số người liên kết cây bách với mối liên hệ giữa sự sống với cái chết, nó cũng có nghĩa là gửi linh hồn sang thế giới bên kia ở các cõi thiên đàng. Bên cạnh đó thì một số người cũng cho rằng Starry Night ẩn chứa những thông điệp tôn giáo cao cả. Những người khác tin rằng ngọn tháp của nhà thờ ám chỉ đến quá trình phát triển tâm thức của họa sĩ. Do đó, nó được cho là một thông điệp tích cực về hy vọng rằng mặc dù mọi thứ có vẻ tăm tối nhưng luôn có thứ gì đó thắp sáng bóng tối.

·        11 ngôi sao linh thánh

Được thể hiện theo phong cách hậu Ấn tượng, Starry Night gồm các nét vẽ ngắn mang tính đặc trưng của ông, cùng với bảng màu đặc biệt tập trung vào ánh sáng. Cách kết hợp giữa hai tone màu xanh và vàng đã thể hiện khéo léo và tỉ mỏ những sôi sao sáng trên bầu trời đêm. Có lẽ những ngôi sao đối với Van Gogh luôn có một ý nghĩa vô cùng đặc biệt.

Mười một ngôi sao trong tác phẩm này cũng có thể đang mô tả câu chuyện về Joseph trong Cựu Ước của Kinh Thánh, điều này có thể đã ảnh hưởng đến bố cục của tác phẩm. Do đó những ý nghĩa khác nhau này của bức tranh được coi là những khía cạnh thu hút tạo nên giá trị cao cho tác phẩm Starry Night. Với bầu trời sao huyền ảo và nhiệm màu ban đêm, có nhiều giả thuyết được đưa ra. Một số tin rằng ông chỉ vẽ theo trí tưởng tượng và một số khác thì lại nghĩ đó là những gì thực tế ông thấy được. Nhiều nhà bình luận tranh cho rằng, Van Gogh đã vẽ vị trí các ngôi sao như trong miêu tả của kinh Cựu ước về giấc mơ của Joseph: mặt trời, mặt trăng và mười một ngôi sao đều sấp mình xuống trước mặt tôi. Điều đó hoàn toàn có lý giải xác đáng vì trong bức thư Van Gogh viết gửi em trai mình, ông đã kể lặp đi lặp lại về giấc mơ của thánh Joseph trong Kinh Thánh.

·        Màu vàng rực rỡ của ánh trăng

Qua những tác phẩm của ông, chúng ta thấy rằng họa sĩ theo trường phái Ấn tượng này có một niềm đam mê và say sưa với màu vàng chói chang đến nhức mắt. Theo danh họa, đó là màu rực rỡ nhất, tươi tắn nhất tựa như ánh nắng, mà với ông hoa không có ánh nắng như thể hội họa thiếu đi sự chân thật của nó. Van Gogh từng viết: “Tôi chỉ có thể nhớ đến màu vàng, vàng nhạt, vàng chanh, vàng kim loại… Chúng mới đẹp làm sao và tôi thấy chúng rõ hơn khi ở miền Nam. Màu sắc ở đây là không khí giữa trưa vào mùa gặt, trong cái nóng nực vốn có…”.

 ·        Sự xuất hiện của sao Kim (sao Mai) trong bức tranh

Vào đầu tháng 6, Van Gogh đã viết thư kể cho anh trai rằng vào buổi sáng, ông đã nhìn thấy vùng nông thôn nước Pháp từ cửa sổ ngay trước khi mặt trời mọc với một ngôi sao mai khổng lồ thắp sáng bầu trời. Một số nhà nghiên cứu đã lập luận rằng sao Kim (hay còn gọi là sao mai) có thể được nhìn thấy vào lúc bình minh từ Provence vào mùa xuân năm 1889 và rất sáng. Vì vậy, người ta cho rằng ngôi sao sáng nhất trong Starry Night thực sự có thể là sao Kim, điều này giúp mọi người cảm thấy ấn tượng, thu hút và hấp dẫn bởi tầm nhìn phi thường này của Van Gogh.

  Sao Kim là một ngôi sao sáng trong Hệ Mặt Trời và xuất hiện một cách thú vị trong tranh của Van Gogh

Điều này cũng được nhà sử học nghệ thuật Albert Boime của Đại học California nghiên cứu, ngoài Mặt trăng thì trong bức kiệt tác còn có cả sao Kim. Nó chính là hành tinh sáng nhất trong tranh sau Mặt trăng, ngay bên cạnh cây bách, dù có thể chính họa sĩ cũng không ý thức được điều đó. Một số ngôi sao nổi tiếng khác có mặt là sao Thiên Hậu, Phi Mã, Ngự Phu.

·        Vì sao những ánh sáng trong tranh dường như nhấp nháy?

Đêm Đầy Sao của Van Gogh đã khai sáng một cách tài tình bí ẩn khoa học về chuyển động và ánh sáng. Những vì sao trên tranh dường như đang nhấp nháy do bộ não con người cảm nhận. Hiện tượng này xảy ra đối với hầu hết các tác phẩm theo trường phái Ấn tượng do bộ não cảm nhận được ánh sáng và chuyển động.

                                                     Hiệu ứng ánh sáng trong tranh của Van Gogh

Cường độ ánh sáng của các màu sắc trên tranh vải cũng tạo ra độ chói. Mắt người dễ bị “pha trộn” hai phần có màu khác nhau như thể chúng có cùng độ sáng. Tuy nhiên, bộ não sẽ nhìn thấy các màu tương phản mà không hòa trộn, dẫn đến hiệu ứng ánh sáng và tạo cảm giác dường như nhấp nháy.

·        Những vòng xoáy bí ẩn tựa như Thiên hà Xoáy ốc trong trí tưởng tượng của Van Gogh

Bầu trời trong Starry Night tựa như một giấc mơ mà ở đó danh họa muốn truyền tải cảm xúc hỗn loạn của bản thân khi mắc chứng bệnh trầm cảm, đặc biệt thể hiện ở việc họa sĩ vẽ những vòng xoáy di chuyển trên tranh. Theo một cách tương tự, ngọn tháp nhà thờ (được cho là lấy cảm hứng từ kiến trúc của nhà Van Gogh ở Hà Lan) cũng hoàn toàn mang yếu tố tưởng tượng. Điều đặc biệt mà họa phẩm này được chú ý của Van Gogh là những vòng lốc xoáy bí ẩn mờ ảo trong bức tranh càng làm ta thu hút thêm ánh nhìn. Những hình ảnh xoáy ốc này được xem như tâm trạng thất thường, vật vã của họa sĩ vào thời điểm đó.

       Cảm hứng của Van Gogh được lấy từ bức Thiên hà Xoáy ốc của bá ước người Anh William Parsons

Nhiều nhà phê bình nghệ thuật đánh giá đó có thể là những lốc xoáy được truyền cảm hứng từ bức Thiên hà Xoáy ốc (Whirlpool Galaxy) của nhà vũ trụ học người Anh - bá tước William Parsons ở hồi thế kỷ 19, khi ông nhìn qua những đường xoắn ốc trên bầu trời bằng kính viễn vọng lớn nhất thời bấy giờ. Bức vẽ Thiên hà Xoáy ốc bằng kính viễn vọng lớn nhất thời bấy giờ với đường kính của thấu kính lên tới 1,8m có thể đã truyền cảm hứng cho Vincent Van Gogh.

                                           Bản phác thảo của Van Gogh khi vẽ Đêm Đầy Sao

Những lý giải về hình xoáy ốc trong Đêm Đầy Sao của Van Gogh đã mở ra cho người xem một Vũ trụ kỳ vĩ bằng lăng kính viễn vọng vô hình của mình. Và đồng thời thì các nhà khoa học cũng cho chúng là những đường nét cuốn hút lạ mắt trong Đêm đầy sao diễn tả một trong những nguyên lý khó giải thích nhất trên thế giới: Nguyên lý bất định của dòng chảy. Nó được giải thích là một dòng chảy bất định có thể có tính đồng dạng nếu trong đó có dòng năng lượng, nghĩa là dòng xoáy to sẽ tạo ra dòng xoáy tương tự, chỉ khác nhau về tỷ lệ.

Kỹ năng hội họa bậc thầy của Van Gogh trong “Starry Night”

“Đêm đầy sao”, cùng với những họa phẩm khác của ông khiến người xem tranh rung động ngay lập tức khi quan sát lần đầu tiên. Những đường nét uốn lượn của Van Gogh giúp người xem di chuyển mắt xuyên suốt bức tranh, khiến nó trở nên quyến rũ hơn bao giờ hết.

Các chi tiết đẹp đẽ và sống động của bức tranh dễ dàng mê hoặc người xem theo cách chưa từng có tiền lệ, đó là một trong những lý do khiến nó được coi là một kiệt tác của lịch sử hội họa. Hơn nữa, tác phẩm được vẽ bằng bảng màu nhân tạo, nét vẽ ngắn, đậm chất Van Gogh và tập trung vào ánh sáng. Cách xử lý này của Van Gogh cũng giúp giải thích tại sao bức tranh sơn dầu này trở nên nổi tiếng và cuối cùng được coi là một trong những tác phẩm nghệ thuật có giá trị nhất trong hội họa thế giới.

                                                          Tranh tự họa của Vincent Van Gogh

Starry Night mô tả những vòng xoáy trên bầu trời mang lại cảm giác trôi chảy và liên tục. Màu tối sống động của nó gợi cảm xúc hơn là chủ nghĩa hiện thực. Có vẻ như Van Gogh đang thể hiện bầu trời đêm theo một cách đặc biệt đối với cách diễn giải của ông. Đó là bởi vì nghệ thuật liên tục chuyển đổi màu sắc, từ màu xanh coban, màu xanh phổ, sang màu xanh lục nhạt của mặt trăng và màu vàng cadmium vầng sáng bao quanh các ngôi sao. Những suy đoán về những vòng xoáy ánh sáng là kết quả của những vấn đề về thị lực, rối loạn tâm thần và ảo giác của Van Gogh, điều này thực sự mang lại sự hấp dẫn vì sẽ không ai biết chắc chắn được sự thật là gì.

Những đường nét đậm là một trong những thành phần nổi bật nhất của Starry Night, Van Gogh đã sử dụng các hình xoắn ốc liên tiếp để tạo ra bầu trời đêm đầy sao. Họa sĩ đã thể hiện điều đối lập đó bằng cách sử dụng các đường gạch ngắn, sắc nét ở ngôi làng bên dưới và các đường nét đậm và dài để mô tả cây bách lớn. Hơn nữa, Van Gogh cũng trải những lớp sơn dày trên vải tranh giúp từng nét vẽ của ông trở nên rõ hơn và đổi hướng của các nét cọ. Điều này đã tạo ra cho bức tranh một kết cấu dày đặc hoặc chất lượng trên bề mặt. Những yếu tố này hội tụ lại để mang lại cho tác phẩm một bề mặt không bằng phẳng với lớp bóng tự nhiên và nổi bật khi ánh sáng chiếu vào, khiến tác phẩm trở thành họa phẩm độc đáo thu hút độc giá và trở thành bức tranh đắt đỏ hàng đầu.

 Van Gogh thường lựa chọn màu vàng làm màu sắc chủ đạo trong tranh của ông (Bức Cánh đồng lúa mì)

“Đêm đầy sao” cũng thể hiện chủ nghĩa hiện thực và trường phái tranh trừu tượng. Van Gogh được biết là nghệ sĩ sống phần lớn cuộc đời trong sự cô độc. Tuy nhiên, sau khi ông qua đời, ông đã trở thành một hiện tượng trên toàn thế giới, một nghệ sĩ toàn cầu được công nhận. Van Gogh nổi tiếng với việc chuyển đổi màu sắc rực rỡ và trình bày chi tiết những quan sát hàng ngày của mình lên vải. Do đó, nhiều  người tin rằng Starry Night mô tả khung cảnh mà họa sĩ có trải nghiệm từ cửa sổ phòng trị bệnh mà họa sĩ đang ở. Bức tranh thể hiện khung cảnh từ một cửa sổ hướng Đông, ngay trước khi mặt trời mọc.

Giá trị trường tồn bất diệt của bức họa

Những yếu tố độc đáo của Starry Night là không thể bàn cãi, nhiều nhà nghiên cứu nghệ thuật nổi tiếng thế giới cho rằng tác phẩm nghệ thuật này là sự ảo giác. Meyer Schapiro nói rằng tác phẩm này được tạo ra như một hình ảnh có tầm nhìn xa được lấy cảm hứng từ sự thức tỉnh tâm linh. Thật không may, có rất ít thông tin về trạng thái tâm trạng và cảm xúc mà Van Gogh thể hiện khi vẽ tác phẩm này. Đó là bởi vì họa sĩ chỉ đề cập ngắn gọn về nó trong một bức thư gửi cho anh trai mình - Theo. Thông thường, Van Gogh sẽ thảo luận một chi tiết về các tác phẩm nghệ thuật của mình với Theo nhưng với Starry Night thì không như vậy.

“Đêm đầy sao’’ là một trong những tác phẩm nghệ thuật tráng lệ và nổi tiếng nhất thế giới. Vẻ đẹp của nó trường tồn với thời gian và gây được tiếng vang với những người yêu nghệ thuật ở khắp mọi nơi trên thế giới. Danh tiếng của bức tranh đã vượt xa tác giả của nó và là minh chứng cho việc một tác phẩm nghệ thuật có thể trở nên vô giá như thế nào. “Starry Night” được đánh giá là một trong những bức tranh có uy tín và được công nhận rộng rãi nhất trong lịch sử văn hóa phương Tây. Được xem là một tác phẩm nghệ thuật độc đáo và có tầm ảnh hưởng lớn đến nghệ thuật thế giới, Đêm Đầy Sao đã được trưng bày ở nhiều bảo tàng nghệ thuật hàng đầu trên thế giới và được xem là một trong những tác phẩm nghệ thuật quan trọng nhất của thế kỷ 19.

  Bức Starry Night nổi tiếng toàn thế giới và đưa tên tuổi của Van Gogh vào hàng ngũ danh họa của thời đại

Thông qua các tác phẩm nghệ thuật, Van Gogh đã mở đường tiên phong cho các họa sĩ thế hệ sau. Hội họa cũng đóng một vai trò cơ bản trong sự phát triển của nghệ thuật hiện đại. Nó tiếp tục xuất hiện trở lại theo những cách mới và ngày nay, bức tranh có thể được thể hiện trên vô số bản sao, sản phẩm và tác phẩm nghệ thuật theo dạng ấn phẩm, tranh ghép hình (lego).

Bức tranh “Đêm đầy sao” biểu thị một đêm bình yên với những vì sao lấp lánh rực rỡ, cây hoàng đàn, nét đẹp hiếm có của lối sống đô thị hiện đại và bầu trời về đêm thu hút mọi ánh nhìn đã khẳng định vị trí của “nghệ sĩ điên” nổi tiếng và tài năng hiếm có trên thế giới – Van Gogh. Tuy chỉ sống vỏn vẹn trên đời 37 năm nhưng danh họa Vincent van Gogh đã để lại nhiều hơn thế, đó là những ảnh hưởng to lớn của mình đóng góp và cống hiến cho sự phát triển của nền nghệ thuật phương Tây nói riêng và thế giới nói chung. Và khi đã từ giã cõi đời bằng một khẩu súng giữa cánh đồng, Van Gogh cũng mang những thông điệp tích cực khi mang niềm hy vọng của bản thân vào Đêm Đầy Sao”./.